Ik was op bezoek bij een kunstenaar die zich zorgen maakte over de vele complottheorieën die circuleren. Zo halverwege het gesprek begreep ik dat hij ook simpele feitelijke onjuistheden als complottheorieën bestempelde. Daarmee impliceerde hij dat elke feitelijke onjuistheid een complot is. Dat was ook het moment waarop ik mij zachtjes aan hem begon te ergeren. Ik realiseerde mij dat ik, zijn gedachtelijn volgend, eigenlijk alles wat hij over zijn visie op kunst had gedeeld, dus ook een complottheorie genoemd mocht worden, omdat zoveel daarvan in de dertig jaar dat ik hem gekend had, op feitelijke onjuistheden gebaseerd was. Je hoefde maar twee of drie subsidie-aanvragen van hem uit de kast te trekken om dat met harde bewijzen te onderbouwen.
Zo had de kunstenaar in vrijwel elke aanvraag opgenomen dat werkeloze jongeren in zijn projecten ook een plek konden krijgen om werkervaring op te doen en hij naderde nu de tachtig en ik kon mij niet herinneren dat hij, in de halve eeuw dat hij kunstenaar was, ook maar één enkele jongere aan werkervaring had geholpen. Hij zou dat privé ook ruiterlijk toegeven, maar hij begreep tegelijkertijd donders goed dat zo’n wortel voor de neus onweerstaanbaar is voor de subsidieverstrekker.
Een belangrijke reden om iets als onwaarheid te bestempelen, is namelijk dat het andermans onwaarheid betreft. Dat begrijpen wij allemaal. Ons eigen gelijk is heilig en dat van een ander natuurlijk wat minder. Dat gaat voor vrijwel alle mensen op. We worden nu eenmaal niet graag voor dom versleten.
Ik kom eerlijk gezegd nooit mensen tegen die denken dat de aarde plat is en ik heb ook geen kennissen die denken dat Hillary Clinton een seksnetwerk voor pedofielen runt vanuit een pizzazaak, maar als ik die mensen wel zou kennen, dan zou ik ze hun eigen waarheid gunnen. Zo ken ik een ambtenaar bij de gemeente Amsterdam die oprecht gelooft dat we de Wallen moeten opschonen om mensenhandel de wereld uit te helpen. Het is een kijk op zaken die vrij makkelijk met feiten te weerleggen is, maar als dat nu eenmaal de consensus is geworden voor een aantal mensen, dan laat je ze gewoon lekker doorlullen.
Want als we mensen hun eigen waarheid niet meer kunnen gunnen, dan hebben we een Waarheidspolitie nodig die iedereen met afwijkende ideeën streng beboet en dat is logistiek alleen haalbaar door ruime digitale mogelijkheden te creëren, waarmee mensen elkaar kunnen verlinken. Iedereen kletst namelijk wel eens uit zijn of haar nek. Het is onmogelijk om op alle fronten even goed geïnformeerd te zijn. Zij die dat wel pretenderen te zijn, lijden aan zelfoverschatting.
Daar komt nog bij dat de waarheid van vandaag nog niet meteen de waarheid van morgen hoeft te zijn. Draait de aarde om de zon, of draait de zon om de aarde? In het verleden zijn voor het ‘verkeerde antwoord’ op die vraag, mensen op beestachtige wijze geëxecuteerd.
Natuurlijk erger ik mij ook aan mensen die anderen in gevaar brengen door een gedachtegoed dat kant noch wal raakt, zoals nu met Covid-19, maar het alternatief is die Waarheidspolitie. Ik ben op een leeftijd gekomen dat ik de complexiteit van het leven goed doorleefd heb, dus ik durf niets meer met zekerheid te stellen, maar de Waarheidspolitie lijkt me een slecht idee, want die moet dan weer aangestuurd worden door mensen die over de meeste macht beschikken en dat zijn over het algemeen ideologisch gezien niet de meest betrouwbare lieden.
President Trump heeft indertijd geprobeerd om – met enig succes – een eenpersoons Waarheidspolitie te vormen. Door bij alles, waar of onwaar, ‘fake news’ te brullen heeft hij een grote schare volgelingen gecreëerd die je vrijwel alles wijs kunt maken, als het maar ter meerdere eer en glorie van Trump is, of op zijn minst diens belangen dient.
In ons eigen land hebben we politieke partijen die, ondanks de scheiding tussen kerk en staat, geloven in een witte man met een baard die over water kon lopen, terminale zieken met handoplegging genas, water in wijn liet veranderen (!) om vervolgens gekruisigd te worden om drie dagen later weer levend rond te lopen. Is dat nu zo veel gekker dan het pedonetwerk van Hillary Clinton?
We gunnen die politici dat en ze doen geen vlieg kwaad in de Tweede Kamer.
